Brontekst bekijken van Houtzaagmolen De Salamander

{{Infobox ErfgoedPodiumThema
| naam = Zaagmolen De Salamander
| samenvatting='''De Salamander''' is een houtzaagmolen in Leidschendam. De molen is in 1777 gebouwd. De molen is tot 1953 in bedrijf gebleven. Daarna werd de molen verwaarloosd en ging hard achteruit. De molen werd uiteindelijk omzichtig ontmanteld en daarna onder leiding van professionals door een groep vrijwilligers op ambachtelijke wijze weer opgebouwd van 1989 tot 1995. Hij staat nu op een plaats vlak langs de [[Vliet]], de vroegere locatie was wat verder verwijderd.
|  afbeelding       = [[Afbeelding:De Salamander.jpg|thumb|400px|Zaagmolen De Salamander]]
| thema1 = [[Canon van houtzaagmolen de Salamander]]
| thema2 = [[Handelsroutes langs de Vliet]]
| thema3 = [[Van wind-, naar stoom-, naar zonne-energie]]
| thema4 = [[Varen net als toen]]
| thema5 = [[Maak je eigen thema]]
| wiki = [https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_rijksmonumenten_in_Leidschendam-Voorburg Rijksmonumenten]
}}

==De Salamander==
Houtzaagmolen De Salamander is in Leidschendam rond 1777 gebouwd en tot 1953 in bedrijf gebleven. Daarna werd de molen verwaarloosd en ging deze hard achteruit. Uiteindelijk werd de molen geheel ontmanteld en daarna onder leiding van professionals door een groep vrijwilligers op ambachtelijke wijze weer opgebouwd. Hij staat nu op een plaats vlak langs de Vliet, de vroegere locatie was wat verder verwijderd.
De Salamander heeft een voorganger gehad, gebouwd in 1643: in Veur, ‘staande en gelegen in deeze Heerlijkheijd aan de noordzijde bij den Leijdschendam’. De eigenaren beginnen dan een houtkoperij. In 1773/1774 is deze molen, samen met de in 1735 gebouwde houtzaagmolen De Hoop, door brand verwoest. Beide molens zijn rond 1777 herbouwd in opdracht van houtkoper Arnoldus Theodorus Zoodaar, sinds 1770 eigenaar van de molens. In 1779 zijn Zoodaar en zijn schoonzoon Jan Anthony Prijn, getrouwd met Stephana Zoodaar, een ‘compagnieschap van Houtnegotie’ aangegaan. Zoodaar vertrekt in 1781 naar Zoeterwoude; Jan Breur uit Delft koopt de "houtcoperij" en verhuurt deze aan Jan Anthony Prijn, zijn kleinzoon. In 1794 wordt Prijn de eigenaar van de houtkoperij. Beide molens behoren tot hetzelfde bedrijf, Windlust genaamd.
Diverse houthandelaren zijn de afgelopen eeuwen eigenaar van het bedrijf. A.G. van der Schooren, heeft de houtkoperij Windlust en de molens in 1803 gekocht; hij en zijn zoon en zakenpartners zetten het bedrijf voort tot 1880 en laten de houthandel over aan personeel. De houthandel is vooral een investering, de familie van der Schooren bemoeit zich nauwelijks met het bedrijf; zij zijn zakelijk en politiek actief in hun woonplaats ’s-Gravenhage.
Houtzaagmolen De Hoop, die iets noordelijker stond, was geheel identiek aan De Salamander. Deze verbrandt op 24 juli 1894 na een hevige onweersbui en is niet meer herbouwd. Om ook bij windstilte te kunnen zagen plaats eigenaar Mathlener in 1897 een stoommachine, waarschijnlijk als vervanging van de molen De Hoop. De stoommachine is omstreeks 1942 vervangen door een grotere.
De Salamander raakt aan het begin van de 20ste eeuw in verval, maar wordt in 1917 in opdracht van de nieuwe eigenaar J. Koerts (Stoomloonzagerij en Houthandel De Salamander) weer hersteld. De stoommachine blijft dan het meeste werk doen; pas als de molen harder kan draaien dan de machine, wordt gebruik gemaakt van windkracht.
In 1953 is De Salamander, dan al in matige staat, stilgezet. Tot eind jaren ’70 blijft de Fijnhouthandel en zagerij J. Koerts nog actief. Ondanks de aanwijzing als beschermd monument in 1971, is de molen begin jaren 1980 nog slechts een bouwval. Enige malen is een sloopvergunning verleend, tot afbraak komt het niet. Door monumenteninstanties is namelijk geëist, dat de sloop door een erkende molenmaker moet worden verricht, en dat is duur. Vermoedelijk heeft die bepaling de molen van de definitieve ondergang gered.
In 1985 volgt de ommekeer en wordt de Stichting Opbouw Salamander (S.O.S.) opgericht. Deze Stichting zorgt ervoor dat de restanten van de molen worden gedemonteerd en opgeslagen om zo herbouw in de toekomst mogelijk te maken. Dankzij financiële bijdragen van overheden, bedrijven en particulieren krijgt De Salamander een tweede leven. De molen is in 1990 herbouwd en uitwendig compleet op een nieuw stuk grond in het oude balkengat aan de Vliet. Voor de restauratie is o.a. gebruik gemaakt van de originele achtkant. De herbouw van het zaaggedeelte en de winderij (voor het binnenhalen van de stammen) duurt dan nog enkele jaren. Op 25 oktober 1995 kan voor het eerst weer met windkracht worden gezaagd.
In 2014 wint de Salamander de BankGiro Loterij Molenprijs en kan de 'Moolenmeester', het bezoekers- en educatief centrum gebouwd worden. Vanaf 2016 ontvangen de molenaars en vrijwilligers hier bezoekers; voor leerlingen uit het basisonderwijs bieden zij het lesprogramma 'Geen afgezaagd uitje' aan.
In de molen worden regelmatig stammen gezaagd tot planken. Niet alleen voor het onderhoud van de molen maar ook in opdracht van particulieren, meubelmakers en andere opdrachtgevers. Het hout is bestemd voor parketvloeren, meubels, scheepsrestauratie en koets- en wagenbouw. Bij windstilte kan met een elektromotor worden gezaagd. 
Op 10 september 2016 is het gerestaureerde aandrijfwerk van de oorspronkelijke stoommachine in gebruik genomen.
Men kan vriend of sponsor worden van Stichting De Salamander.

{{Infobox Themakaart
| landkaart1       = [[Bestand:Hoogheemraadschap_Rijnland_kaart_A-4279_small.jpg|510px]]
| landkaart2       = [[Bestand:Stompwijk_minuutplan_1819_sectie_FH_LeijdschenDam_small.jpg|510px]]
| landkaart3       = 
}}

===Bronnen en verdere informatie===
*[http://nl.wikipedia.org/wiki/De_Salamander In Wikipedia]
*[http://www.molendesalamander.nl/ Website van molen De Salamander]

{{DEFAULTSORT:Salamander, Houtzaagmolen}}
[[Categorie:Molens en Gemalen]]
[[Categorie: Thema]]
[[Categorie: Erfgoedpodium]]